domingo, 1 de noviembre de 2015

Ημέρα των Νεκρών στο Μεξικό - Dia de los muertos









Πολλοί έχουν ακούσει για την Ημέρα των Νεκρών στο Μεξικό και για τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποία γιορτάζεται αυτή η ημερομηνία, λίγοι όμως γνωρίζουν την ιστορία και τη σημασία της. Όταν ακούτε γιορτή για τους νεκρούς μην πάει ο νους σας σε κάτι μακάβριο.






 Βωμός για τους Νεκρούς


Κάθε 2 Νοεμβρίου οι Μεξικάνοι θυμούνται τους νεκρούς τους με κέφι και μουσική. Γεμίζουν τους τάφους με λουλούδια και για να ξορκίσουν το θάνατο στήνουν σε σπίτια, σε γραφεία, σε σχολεία και σε πλατείες βωμούς αφιερωμένους στους νεκρούς με ζαχαρένιες νεκροκεφαλές, φαγητά, ποτά και «ψωμί των νεκρών», πασπαλισμένο με κόκκινη ζάχαρη που συμβολίζει το αίμα.



Ψωμί των νεκρών


Για τους Μεξικανούς σημασία δεν έχει μόνο ο θάνατος, αλλά και αυτό που ακολουθεί.
Σε αυτό το πλαίσιο γιορτάζουν προσπαθώντας να φανταστούν πως είναι το υπερπέραν, μέσα από αναπαραστάσεις, ήθη και έθιμα που μετατρέπονται σε διαφορετικές κουλτούρες, όλες με την ίδια σημασία, αφού βαδίζουν στον άγνωστο δρόμο που σηματοδοτεί ο θάνατος και που μόνο με σύμβολα μπορεί κανείς να τον φανταστεί.
Η Γιορτή των Νεκρών είναι συνδεδεμένη με το ημερολόγιο του αγροτικού προϊσπανικού κόσμου, καθώς είναι η μόνη γιορτή που γίνεται στην αρχή της συλλογής της σοδειάς. Το πρώτο μεγάλο φαγοπότι μετά από περίοδο μηνών έλλειψης αγαθών, όπου οι θνητοί το γιορτάζουν ακόμα και με τους νεκρούς. Η λατρεία του θανάτου είναι ένα από τα βασικά στοιχεία της θρησκείας των αρχαίων Μεξικανών.







Πιστεύουν ότι η ζωή και ο θάνατος αποτελούν μία ενότητα και ότι ο θάνατος δεν είναι το τέλος της ύπαρξης, αλλά ο δρόμος για μετάβαση σε κάτι καλύτερο.
Η θυσία του θανάτου δεν γίνεται για προσωπικούς λόγους: ο θάνατος εκλογικεύεται σαν ένα κοινό αγαθό, η συνέχεια της δημιουργίας. Σημασία έχει η υγεία του κόσμου (με την αστροφυσική έννοια) και όχι η ατομική σωτηρία. Οι νεκροί εξαφανίζονται για να γυρίσουν στον κόσμο των σκιών, για να χαθούν στον αέρα, στη φωτιά, στη γη. Επιστρέφουν με έναν τρόπο που κάνει καλό στο σύμπαν. Οι ανθρώπινες θυσίες θεωρούνται σαν φόρος που πληρώνουν οι νικητές στους θεούς, για να μπορέσουν και εκείνοι με τη σειρά τους να δώσουν τροφή στο σύμπαν και στην κοινωνία.
Επίσης, όταν κάποιος πεθαίνει στις προϊσπανικές μεξικανικές κοινωνίες, οργανώνονται γιορτές για να βοηθηθεί το πνεύμα του νεκρού να βρει το δρόμο του. Κάποια έθιμα μοιάζουν με αυτά των αρχαίων Αιγυπτίων.
Περίπου τρείς χιλιάδες χρόνια πίσω κάποιες φυλές ιθαγενών στα βάθη του Μεξικού, έλεγαν πως η ζωή είναι μόνο ένα όνειρο. Την αληθινή τη βρίσκεις μετά τον θάνατο. Αυτές οι φυλές δεν ήταν τυχαίες, ήταν οι Αζτέκοι, οι Μάγια, οι Τολτέκοι, οι Τλαξκαλτέκοι, οι Τσιτσιμέκοι, οι Τεπανέκοι κι άλλοι (εικ. 3). Γι’ αυτούς τους πολιτισμούς ο θάνατος ήταν απλά ένα χαρακτηριστικό όπως και η ζωή. Όχι κάτι το φοβερό, μυστηριώδες και άσχημο. Και έτσι το γιόρταζαν όπως κάθε άλλο χαρμόσυνο γεγονός.





Τους βάζουν φαγητό για να μην πεινάσουν γιατί το ταξίδι «πάνω στους εννέα ποταμούς» είναι μακρύ και δύσκολο, μέσα από μέρη γεμάτα πολύ κρύο και αφόρητη ζέστη, όπως το Καθαρτήριο.
Το έθιμο αυτό γιορτάζονταν αρχικά το μήνα (κατά των Αζτέκων) της Miccailhuitontli (Μικαϊλγουιτόντλι) δηλαδή της «Κυρίας των Νεκρών» και ήταν αφιερωμένο στα παιδιά και στους νεκρούς.





Coatlicue (Η Κοατλίκουε) θεά της ζωής και του θάνατου


Σύμφωνα με το δικό μας ημερολόγιο, αυτό μεταφράζεται το μήνα Ιούλιο μέχρι τις αρχές του Αυγούστου. Τότε πίστευαν ότι οι νεκροί, όπου και αν βρίσκονται, επιστρέφουν στην οικογένειά τους, για να νιώσουν τη ζεστασιά της. Όταν πριν πεντακόσια χρόνια οι Ισπανοί κατακτητές προσπάθησαν να εξαφανίσουν μαζί με τους ανθρώπους και το τελετουργικό που «κορόιδευε» τον θάνατο, το μόνο που κατάφεραν ήταν να μεταφέρουν τον εορτασμό του στις ημέρες της χριστιανικής γιορτής Όλων των Ψυχών και των Αγίων Πάντων στις 1 και 2 Νοεμβρίου αντίστοιχα





Η προετοιμασία για την γιορτή αρχίζει από τις 31 Οκτωβρίου, το βράδυ της οποίας υποτίθεται ότι ανοίγουν οι πύλες για να έρθουν οι νεκροί. Στην αγορά βρίσκει κανείς καλάμια από ζαχαροκάλαμα που με αυτά θα φτιαχτεί ο βωμός ή αλλιώς «ofrenda» (προσφορά). Αρχικά σε ένα τραπέζι θα τοποθετηθούν κουτιά που θα αναπαριστούν τους τάφους και θα πρέπει να καλυφθούν με λευκό τραπεζομάντιλο ή με χάρτινο τραπεζομάντιλο κομμένο σε πολλά σημεία σαν κεντητό σε διάφορα χρώματα.

Με τα ζαχαροκάλαμα θα φτιαχτεί μια αψίδα, όπου οι γυναίκες θα γεμίσουν με λουλούδια, κυρίως χρυσάνθεμα που θεωρούνται τα λουλούδια των νεκρών. Η φωτογραφίες του νεκρού θα τοποθετηθούν στο βωμό μαζί με αγαπημένα του πράγματα, αντικείμενα βοηθήσουν την ψυχή να φτάσει πιο εύκολα στο σπίτι της.

Η ψυχή θα βρει ακόμα μεγαλύτερη βοήθεια στους παραδοσιακά φτιαγμένους βωμούς, όπου η οικογένεια φτιάχνει ένα μονοπάτι από το δρόμο μέχρι το βωμό, γεμάτο λουλούδια και αναμμένα κεριά. Μεγάλη σημασία για την ημέρα έχουν οι προσφορές του βωμού.

Απαραίτητα είναι τα ζαχαρωτά σε σχήμα κρανίου ή σκελετού, το «pan de muerto» (ψωμί του νεκρού), σοκολάτα, φρέσκα φρούτα και άλλα πολλά.

Αν ο νεκρός το έπινε λίγο παραπάνω, το μεσκάλ θα έχει περίοπτη θέση και αν κάπνιζε τότε θα τα χρειαστεί και τα τσιγάρα του.





Στα κεράσματα της ημέρας την τιμητική τους έχουν τα «calaveras» και οι «catrinas». Τα calaveras, που ουσιαστικά σημαίνει κρανία, είναι κεράσματα φτιαγμένα από ζάχαρη. Με τη λέξη αυτή όμως εννοούνται όλα τα κεράσματα που αναπαριστούν είτε είναι κρανία, είτε φέρετρα, τάφους ή σκελετούς.
Μεγαλύτερης αξίας πάντως είναι τα κρανία στα οποία γράφεται το όνομα του νεκρού στο μέτωπο και τα παιδιά συνηθίζουν να τα ανταλλάσουν μεταξύ τους (έχω δύο Carlos, πάρε ένα και δώσε μου έναν Pablo).



 "calaveras" ζάχαρης











Τα calaveras μπορεί να είναι και φιγούρες από ξύλο ή πηλό και αναπαριστούν σκελετούς σε διάφορα επαγγέλματα, μια αναπαράσταση της κοινωνίας. Φημισμένος για τις φιγούρες του είναι ο José Guadalupe Posada (1852-1913).

"Calavera Catrina"

Οι catrinas είναι επίσης φιγούρες, μόνο που είναι απαραίτητο να είναι γυναίκα ντυμένη με ρούχα του 19ου αιώνα. Συμβολίζει τον θάνατο που μπορεί να μας βρει οποιαδήποτε στιγμή. Πιστεύεται πάντως ότι η χρήση του κρανίου προέρχεται από τους Αζτέκας, οι οποίοι τα χρησιμοποιούσαν κατά τη διάρκεια τελετών ως τρόπαια. Με αυτά τιμούσαν τους νεκρούς και συμβόλιζαν τον θάνατο και την αναγέννηση.





Ημέρα των νεκρών χωρίς ψωμί δεν γίνεται. Το «pan de muerto» είναι συνήθως στρόγγυλο και θεωρείται μεγάλη τύχη να βρεις μέσα του ένα μικρό πλαστικό σκελετούλι που έκρυψε ο φούρναρης (κάτι σαν το φλουρί της βασιλόπιτας δηλαδή).






Πέρα από το φαγητό όμως και το στόλισμα των βωμών, οι οικογένειες φτιάχνουν τα calacas, μάσκες φτιαγμένες από πεπιεσμένο χαρτί, όπου τα παιδιά ζωγραφίζουν κρανία. 


Όλα τα παραπάνω είναι βέβαια μόνο η προετοιμασία…
Στο βωμό, πρώτα έρχονται πίσω τα νεκρά παιδιά. Η ημέρα είναι γνωστή και ως «Día de los Angelitos» δηλαδή «Ημέρα των Μικρών Αγγέλων». Τον πρώτο χρόνο μετά το θάνατο του παιδιού, την υποχρέωση να στήσει το βωμό την έχει ο νονός του, ο οποίος θα φτιάξει και το βωμό ως ένδειξη σεβασμού προς την οικογένεια. Πέρα από τα φαγητά και τα φρούτα, στο βωμό θα τοποθετηθούν παιχνίδια και ένα ροζάριο για προσευχή προς την Παρθένο Μαρία.




Στις 2 Νοεμβρίου που επιστρέφουν και οι νεκροί ενήλικες, γίνεται το πραγματικό πανηγύρι. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά πηγαίνουν στο νεκροταφείο για την προετοιμασία του τάφου. Το πρωί είναι αφιερωμένο στο καθάρισμα του τάφου και στο στόλισμά του. Ξεραμένα λουλούδια απομακρύνονται, χώματα καθαρίζονται και αρχίζει το στόλισμα, το οποίο περιλαμβάνει από μερικά λουλούδια έως και ολόκληρη κατασκευή αναπαράστασης με χρυσάνθεμα και άλλα μικρά χρωματιστά λουλούδια.




Αν η οικογένεια δεν έχει τα οικονομικά μέσα για να φτιάξει βωμό στο σπίτι, τότε βωμός είναι η τελευταία κατοικία του πεθαμένου. Φαγητά, ποτά, φωτογραφίες
και αγαπημένα αντικείμενα και απαραιτήτως κεριά μπαίνουν στις σωστές θέσεις. Τα παιδιά εκπαιδεύονται από τους μεγαλύτερους για να ξέρουν τι θα πρέπει να κάνουν αργότερα όταν έρθει η σειρά τους και κάποιοι ντύνονται και βάφονται σαν σκελετοί. Όταν τελειώσει ο στολισμός, η οικογένεια περνά την υπόλοιπη ημέρα στο νεκροταφείο, τραγουδώντας, λέγοντας ιστορίες για το συγχωρεμένο, κάνοντας κοινωνικές συναναστροφές. Κάποιοι χορεύουν προς τιμή των νεκρών. Μέχρι τις 12 το βράδυ που θα ανάψουν τα κεριά.








Τότε το νεκροταφείο μετατρέπεται σε ένα πανέμορφο μέρος με εκατοντάδες κεράκια αναμμένα και όλοι περιμένουν τους αγαπημένους τους να γυρίσουν από τον άλλον κόσμο. Ποτήρια με νερό υπάρχουν παντού, καθώς και απλωμένα σεντόνια. Ο νεκρός θα είναι κουρασμένος από το ταξίδι, θα θέλει να ξεδιψάσει, να φάει και να ξεκουραστεί. Αργότερα τα παιδιά και οι μεγάλοι θα φάνε και θα πιουν, αλλά οι γιαγιάδες και οι παππούδες πιστεύουν ότι τίποτα από αυτά δεν είναι θρεπτικό αφού ότι είναι χρήσιμο το έχει πάρει ήδη ο νεκρός. Κάποιες οικογένειες περνούν όλο το βράδυ μέχρι το επόμενο πρωί στο νεκροταφείο παρέα με τους συγχωρεμένους.


Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΣΗΜΕΡΑ



Αυτή η γιορτή εξακολουθεί να είναι επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από την προϊσπανική λατρεία στους νεκρούς, που συναντούμε σε περιοχές κοντά στην Πόλη του Μεξικού, στο Τλάουακ, το Σοτσιμίλκο και το Μιξκίκ. Στην επαρχία του Μιτσοακάν οι πιο σημαντικοί εορτασμοί γίνονται από ινδιάνους της Λίμνης Πάτσκουαρο, ιδιαίτερα στο νησί του Χανίτσιο. Εξίσου σημαντικοί εορτασμοί γίνονται στην περιοχή του Ισθμού του Τεουαντεπέκ, στην Οαχάκα και στο Κουετσαλάν, στην επαρχία της Πούεμπλα.


------------------------------

Εκεί, πάνω στους βωμούς ανάβουν κεριά, καίνε λιβάνι και στολίζουν με χριστιανικές εικόνες: το Σταυρό και την Παναγία της Γουαδαλούπε. Βάζουν επίσης φωτογραφίες των αγαπημένων τους νεκρών. Σε μπρούτζινους δίσκους τοποθετούν φαγητά, προϊόντα κυρίως τοπικά, που καταναλώνουν στη συγκεκριμένη περιοχή. Αλκοολούχα ποτά ή ποτήρια με νερό, χυμοί φρούτων, «ψυχούδια» (ψωμάκια που μοιράζονται και στην Ελλάδα στα μνημόσυνα), μπισκότα, φρούτα ψημένα στο φούρνο και γλυκά από κολοκύθες.

Στο σύγχρονο Μεξικό υπάρχει μία ιδιαίτερη αίσθηση απέναντι στο φυσικό φαινόμενο του θανάτου και του πόνου που προκαλεί στους ανθρώπους. Ο θάνατος είναι σαν ένας καθρέπτης που αντικατοπτρίζει τον τρόπο που έχουμε ζήσει και τη μετάνοια μας. Όταν φτάνει ο θάνατος, φωτίζεται η ζωή. Αν ο θάνατος δεν έχει νόημα, τότε δεν είχε νόημα και η ζωή που ζήσαμε, όπως λέει και το ρητό «πες μου πώς πεθαίνεις και θα σου πω πώς (ή ποιός) είσαι».




Αναμειγνύονται οι προϊσπανικές θρησκείες με τη χριστιανική πίστη και έτσι ο θάνατος θεωρείται ότι δεν είναι το φυσικό τέλος της ζωής, απλά είναι μία φάση σε ένα αέναο κύκλο. Ζωή, θάνατος, ανάσταση είναι τα βήματα του ανθρώπου σύμφωνα με το χριστιανισμό. Σε συμφωνία με τις αρχαίες πεποιθήσεις των Μεξικανών ότι η θυσία του θανάτου, η πράξη του θανάτου χαρίζεται στην πορεία της δημιουργίας της ζωής. Το σώμα πεθαίνει και το πνεύμα παραδίδεται στο Θεό (ή στους Θεούς) σαν ένα χρέος που συμφωνείται όταν μας δίνεται η ζωή.


Ο χριστιανισμός βέβαια διαφοροποιεί την θυσία του θανάτου. Τα πιστεύω βαδίζουν σε όμοιους δρόμους ως προς το ότι η ζωή δικαιολογείται και συνεχίζεται μόνο όταν μετουσιώνεται μέσω του θανάτου. Οι Μεξικανοί «κοροϊδεύουν» το θάνατο μέσα από την πίστη τους, ίσως και μέσα από την αδιαφορία τους για την ίδια τη ζωή. Δεν τον σκέφτονται, αλλά και δεν τον φοβούνται.

Ο θάνατος μπορεί να είναι η εκδίκηση στη ζωή διότι τους ελευθερώνει από τη ματαιότητα και τα βάσανα των θνητών και μετατρέπει όλους ανεξαιρέτως σε αυτό που είμαστε οι άνθρωποι, ένας μικρός σωρός από κόκκαλα. Γι’ αυτό και «κοροϊδεύουν» το θάνατο μέσα από λέξεις όπως «κοκκαλιάρης», «πετσί και κόκκαλο» και φτιάχνουν στιχάκια και παροιμίες με τέτοιες εκφράσεις. Αυτή η στάση φαίνεται και στα παιδικά παιχνίδια, με νεκροκεφαλές από ζάχαρη, σκελετούς από χρωματιστό χαρτί, μαριονέτες σε σχήμα σκελετών, καθώς επίσης και στα κόμικς και στα παιδικά διηγήματα.





Fuente : Colectivo Balam
https://www.facebook.com/colectivo.balam



No hay comentarios.:

Publicar un comentario